Wednesday, May 27, 2009

როდესაც ქართულ მხატვრობაზე ვსაუბრობთ...

როდესაც ქართულ მხატვრობაზე ვსაუბრობთ, სულ ორიოდ სიტყვით მაინც უნდა შევეხოთ დაზგური ფერწერის შექმნისა და განვითარების ისტორიას საქართველოში. საქართველო როგორც თხუთმეტსაუკუნოვანი მართლმადიდებლურ-ქრისტიანული ხელოვნების ტრადიციის მქონე ქვეყანა, სადაც თვით XVIII საუკუნის ჩათვლით სახვითი ხელოვნების მთავარ დარგსა და სფეროს ტაძრების კედლის მოხატულობა წარმოადგენდა, ევროპის სხვა ქვეყნებთან შედარებით გაცილებით უფრო გვიან ეზიარა დაზგური მხატვრობის საიდუმლოს. თუ XIX საუკუნის შუა ხანაში ფართოდ გავრცელებულ მდიდარ ვაჭართა თუ წარჩინებულ ქალაქელთა პორტრეტული ჟანრის გამოსახულებებს .. “თბილისურ პორტრეტსარ ჩავთვლით, შეიძლება ითქვას, რომ საფუძველი ქართულ დაზგურ მხატვრობას მხოლოდ XIX საუკუნის ბოლოს, 1880-90-იან წლებში ჩაეყარა. ამ გარემოებამ მნიშვნელოვნად განსაზღვრა ქართული მხატვრობის რაობა და განვითარების ხაზი. ამ დროს სამოღვაწეო ასპარეზზე გამოსული მხატვრების პირველ თაობას (. გაბაშვილი, . გველესიანი, . ბერიძე, . მრევლიშვილი, . თოიძე) აკადემიური განათლების მისაღებად რუსეთში (იშვიათად ევროპაშიც) უწევს გამგზავრება. შესაბამისად, რუსეთისა და ევროპის გავლით ეცნობა საქართველო რეალისტური ფერწერის მონაპოვარს. ეს არა მხოლოდ სიახლე, არამედ მნიშვნელოვანი გარდატეხა იყო. ქართული მხატვრობა თანდათანობით წყვეტს კავშირს შუასაუკუნეების ხელოვნებასთან; სამაგიეროდ იგი ახალი გამომსახველობითი საშუალებებითა და ჟანრებით მდიდრდება. ასე ყალიბდება ნელ-ნელა ქართული აკადემიზმი, ამ მოვლენისათვის დამახასიათებელი ოდნავი შეზღუდულობით, სიახლისადმი სწრაფვის დასაზღვრულობითა და შემოქმედებითი თავისუფლების ერთგვარირეგლამენტიზირებულობით”, თუმც კი მაღალი პროფესიონალიზმით.


განვითარების ამ ეტაპზე მყოფსმოუსწროქართულ მხატვრობას და ახალი სისხლი გადაუსხა რუსეთის გავლით ევროპიდან შემოჟონილმა ავანგარდულმა მიმდინარეობებმა. ხსენებული პერიოდი 1910-20-იან წლებს ემთხვევა. უნდა აღინიშნოს, რომ ეს ხანა, (1910 წლიდან 30-იან წლებამდე) ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო და მნიშვნელოვანი ეტაპია XX საუკუნის ქართულ ხელოვნებაში, რაც საქართველოში არსებული პოლიტიკური ვითარებით - ქვეყნის ხანმოკლე დამოუკიდებლობითა (1918-1921 წწ.) და ევროპასთან აქტიური კონტაქტით უნდა აიხსნას. ამ დროს ახალი შემოქმედებითი ენერგიით ივსება ხელოვნების ყველა სფერო, მათ შორის სახვითი ხელოვნება, რომელიც მსოფლიო მხატვრულ მიდრეკილებებთან სინქრონულად ვითარდება. “მართვის სადავეებს” 1900-1910-იან წლებში სამოღვაწეო სარბიელზე გამოსული ახალგაზრდა თაობა იღებს ხელში (. კაკაბაძე, . გუდიაშვილი, . ქიქოძე, . ახვლედიანი, . მაღალაშვილი). დასავლური და რუსული მოდერნის მიღწევების ათვისება-გათავისებასთან ერთად ისინი ხელახლა სვამენ ეროვნულობის პრობლემას მხატვრობაში. ეროვნული ფორმის ტრადიციისაგან ორგანულად აღმოცენების სურვილი მხატვრებს აიძულებს უფრო ჩაუღრმავდნენ შუასაუკუნეების ქართულ ხელოვნებას. ამავე დროს ქართველი არტისტები ძალუმად ეწაფებიან მსოფლიო ხელოვნების ახალ მიმდინარეობებს. ამ ორმხრივი მიმართულების მხატვრულ ფორმაში ყველაზე ბუნებრივად გაცხადებას ქართული სახვითი ხელოვნების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი და გამორჩეული ფიგურა, პროფესიონალ მხატვართა უეცარი აღმოჩენა და ერთგავრი ორიენტირი - ნიკო ფიროსმანაშვილი (ფიროსმანი) ახერხებს.


ამგვარად, ისტორიის ამ მონაკვეთში ქართული ხელოვნება მსოფლიო გლობალურ კულტურულ პროცესებთან თანაზიარია, მაგრამ სამწუხაროდ, ამის შესაძლებლობა მოგვიანებით ხელოვნურად მოუსპეს საქართველოს. საბჭოთა მმართველობის პერიოდში ქვეყნის საზღვართან მსოფლიოსაგან იზოლაციის რკინის მძიმე ფარდა დაეშვა; დანარჩენი სამყაროსაგან საბჭოთა წყობის ტოტალიტარული რეჟიმისწყალობითმოწყვეტილ .. მოძმე რესპუბლიკებში, მათ შორის საქართველოში, სახელოვნებო პროცესების მართვა ამიერიდან ხელოვნურად ხდება პოლიტბიუროს საგანგებო დადგენილებებით; ოფიციალურად იქმნება და მუშავდება სოციალისტური რეალიზმის სტილი, პირველ რიგში კი იდეოლოგია, რომლის პირველადი დანიშნულებაა ხოტბა შეასხას მითს ბედნიერ პროლეტარზე. საერთო იდეოლოგიის დაცვა და გატარება სავალდებულო ნორმა ხდება ხელოვნების წარმომდგენელთათვის. ხელოვნების თითოეული დარგი სახელმწიფოს მხრიდან ფხიზლად კონტროლდება და მკაცრ ცენზურას ექვემდებარება. ასე იქმნება ადგილობრივი ნაციონალური ნიშნების მატარებელი, ფსევდო ჰეროიკული პათეტიკით აღსავსე სოც-რეალისტური მხატვრობა - არა მხოლოდ მხატვრული, არამედ სოციო-კულტუროლოგიური თვალსაზრისით ფრიად საინტერესო ფენომენი. მაგრამ ყველაფრის მიუხედავად, ცალკეული ხელოვანები მაინც ახერხებენ პლაკატური კომპოზიციების მიღმა სხვადასხვა მხატვრული ამოცანების გადაჭრაზე მუშაობას და ამ გზით ნამუშევართა მხატვრული დონის ამაღლებას. განსაკუთრებული გასაქანი ამ მხრივ სახვით ხელოვნებას 1950-60-იან წლებში, ტოტალიტარიზმის შემსუბუქების პერიოდში ეძლევა, როდესაც ქართველი არტისტები დაზგური მხატვრობაში, კერძოდ თემატურ სურათებში სპექტრული ფერწერის ღირებულების დამკვიდრებას ცდილობენ (. კალანდაძე, ჯიბსონ ხუნდაძე, პიკო ნიჟარაძე).


70-იანი წლებიდან საბჭოთა რეჟიმის რეალურად შესუსტებისა და ქვეყნის საზღვრების გახსნის შემდეგ ქართულ სახვით ხელოვნებაში ავანგარდზე საუბრის დაწყებაც შეიძლება, თუმც გარკვეული საფუძველი მას ჯერ კიდევ 60-იანი წლებიდან შეექმნა, როცა მხატვარი ალექსანდრე (შურა) ბანძელაძე აბსტრაქტული ექსპრესიონიზმის სტილში იწყებს ნამუშევრების შექმნას. ქართველი ავანგარდისტი მხატვრები (გია ეძგვერაძე, ილია ზაუტაშვილი, სოსო წერეთელი, დათო მიქაბერიძე, ლუკა ლაზარეიშვილი) სულ სხვა, აქამდე უცნობი კატეგორიებით იწყებენ აზროვნებას. ისინი მეტაფიზიკური, მსოფლმხედველობრივი პრობლემებით ინტერესდებიან, რაც ნონფიგურატიული მხატვრობის ფარგლებში ავლენდა საკუთარ თავს.


სავსებით ახალი ეპოქა იწყება 1980-იანი წლებით, სამოღვაწეო ასპარეზზე გამოდის ქართველ მხატვართა ახალი თაობა, რომელმაც თავისი საინტერესო მუშაობით, ახლებური ხედვითა და ორიგინალური, ხშირად არაორდინალური, ექსტრავაგანტული ქცევით ადვილად მიიპყრო საზოგადოების ყურადღება. საკუთარი გამორჩეულობის წყალობით ხსენებულმა პლეადამ მალევე მიიღო სახელოვნებო პროფესიული დეფინიცია და “80-იანელთა თაობისსახელით გაფორმდა ქართული ხელოვნების ისტორიაში. 70-იანი წლების ავანგარდისტ მხატვართაგან განსხვავებით, 80-იანელთა თაობის მხატვრებს (ირაკლი ფარჯიანი, ლევან ჭოღოშვილი, გია ბუღაძე, კარლო კაჭარავა, მამუკა ცეცხლაძე, ნიკო ცეცხლაძე, ოლეგ ტიმჩენკო, მამუკა ჯაფარიძე და სხვ.) აღარ აკმაყოფილებთ მხოლოდსპეციფიკური მხატვრული საშუალებებით ოსტატური მანიპულირება” (კარლო კაჭარავა), მათთვის ხატოვანებისაკენ ლტოლვაა დამახასიათებელი. შესაბამისად, ნეორომანტიზმი, ექსპრესიონიზმი, ნეორეალიზმი, ნეომოდერნიზმი და სხვა მხატვრული მიმართულებები მათი სახვითი მეტყველების ბუნებრივი ხერხები ხდება. ქართულ მხატვრობაში თემატური სურათის არა სტილიზებულად გადაგვარებული, არამედ ჭეშმარიტიმნიშვნელობის აღდგენისსურვილმა კი ლოგიკურად წარმოშვა თემატური კონცეფტუალიზმი. ახალგაზრდა მხატვრები ამიერიდან თამამად მიმართავენ მანამდე ტაბუირებულ რელიგიურ, ისტორიულ თუ ინტელექტუალურ თემებს და ხშირად ეზოთერული ცოდნის პრიზმაშიც კი გარდატეხენ მათ.


1990-იან წლებიდან დღემდე, მსოფლიო კომუნიკაციისა და ინფორმაციული გახსნილობის ეპოქაში სახელოვნებო სივრცეში ჩენილი ახალგაზრდა მხატვართა თაობა, ცხადია, კიდევ უფრო მეტი სტილური თავისუფლებით გამოირჩევა, თუმც მათ შორის სხვადასხვა პოსტმოდერნული მომართულების მიმდევარ ავტორთა გვერდით ნახავთ ფერწერის ტრადიციაში მომუშავე მხატვრებსაც, რომელთათვისაც არც ხატოვანებისაკენ ლტოლვაა უცხო და არც ინტელექტუალურ-კონცეფტუალური თემებისადმი ინტერესი.

No comments:

Post a Comment